پرورش کبک ها و آشنایی با نژادهای آنها

مشخصات کلی:

کبک پرنده ای است با نام علمی Alectoris clukar و نام انگلیسی Alectoris partridge که از تلاقی چندین زیر گونه بوجود آمده و از آسیای میانه و اروپای شمالی به ایالات متحده مهاجرت کرده است. زیستگاه طبیعی این پرنده از کوههای منطقه خاورمیانه و آسیا از شرق یونان و جنوب بلغارستان، آسیای صغیر تا منچوری چین گسترده است. کبک در آمریکای شمالی، هاوایی و نیوزیلند نیز از جمعیت خوبی برخوردار شده است.

پراکندگی:

۱۴ گونه مختلف از این نوع پرنده تا کنون شناسایی شده است. زیستگاه طبیعی این پرنده از کوههای منطقه خاورمیانه و آسیا از شرق یونان و جنوب بلغارستان، آسیای صغیر تا منچوری چین گسترده است. کبک در آمریکای شمالی، هاوایی و نیوزیلند نیز از جمعیت خوبی برخوردار شده است.

زيستگاه طبيعی:

كبک را می توان در دامنه ها، كوه ها و صخره ها يافت. استان کردستان یکی از استان‌های کبک خیز کشور است.

مشخصات ظاهری:

وزن: از 510 تا 680 گرم یا متوسط 595 گرم نرها (با وزن 510 تا 800 گرم کمی از ماده ها (با وزن 450 تا 680 گرم) از لحاظ حلول و وزن بزرگترند. ترکیب پرها در هر دو جنس نر و ماده یکسان است. رنگ این پرنده قهوه ای مایل به خاکستری در بالا و زرد کمرنگ در قسمت شکم است. یک خط سیاه از قسمت جلوی سر آغاز شده و پس از عبور از چشمها و گردن، در قسمت بالای سینه تمام می شود و سر و سینه خاکستری پرنده را از قسمت سفید رنگ گلو جدا می کند. پهلوی پرنده با ترکیبی از رنگ سیاه و شاه بلوطی متمایل به سفید پوشانده شده و پرهای انتهایی بال، به رنگ شاه بلوطی هستند. نوک، لبه پلکها، ساق و پاهای کبک به رنگ صورتی تا قرمز سیر هستند.

اگرچه هر دو جنس نر و ماده ممکن است دارای یک سیخک کوچک در قوزک پا باشند، ولی این معمولا از مشخصات جنس نر است. کبک های نابالغ کوچکتر هستند و به رنگ قهوه ای و خاکستری هستند. در زیستگاه طبیعی این پرنده رنگ آن بسته به موقعیت جغرافیایی منطقه متغیر است. رنگ پرندگان مناطق خشک تر، بیشتر متمایل به خاکستری و سفید است.

این پرنده زیست گاه خود را در مناطق ناهموار و سخت، دره ها با درختان پراکنده و در مناطق کوهستانی انتخاب می نمایند. معمولا 4 تا 5پرنده با هم دیده می شوند ولی در پاییز در دسته های 50 تایی نیز مشاهده می شوند. غذای این پرنده را در شرایط طبیعی شامل علف ها و دانه های آن ها، برگ گیاهان و حشرات تشکیل می دهند.

هم زمان با تغذیه، مقدار زیادی سنگ ریزه نیز می بلعد. فصل آشیانه سازی بر حسب ارتفاع منطقه جغرافیایی متغیر است ولی معمولا بین اردیبهشت و تیرماه بوده و گاهی تا اواسط تابستان طول می کشد. آشیانه خیلی ساده و روی زمین زیر یک صخره یا درختچه و در پناه توده ای از گیاهان بنا می گردد.

کبک ها در هنگام صبح و بعد از ظهر در روی زمین به چرا مشغولند، آنها مهاجرت نمی کنند و جابه جایی های فصلی آن ها فقط در ارتفاع است. پرواز کیک در هنگام احساس خطر انجام می شود و به مسافت های کوتاه و در سراشیبی محدود است. کبک ها در هنگام شب زیر بوته ها و داخل صخره ها به سر می برند و نرها به طور فعال از قلمرو خود دفاع می کنند. در هنگام احساس خطر، به سرعت به سوی حاشیه بالایی کوهستان می شود. پروازی پر سرو صدا دارد و پرنده ای اجتماعی است.

تولید مثل:

فواصل تولید مثل:

کبک ها بسته به شرایط محیطی، یک مرتبه در سال تولید مثل میکنند.

فصل تولید مثل:

از فروردین آغاز شده و بسته به منطقه جغرافیایی ممکن است تا اواخر تیر و اوایل مرداد نیز در مناطق سردسیر ادامه یابد.

تعداد تخم ها:

از 7 تا 21 عدد

مدت زمان خوابیدن بر روی تخم ها:

24 روز به طور متوسط

 کبک ها تک همسر هستند. نرها با نشان دادن تمایل خود به ماده با کج کردن سر و باز کردن بالها و نمایش آنها در اواخر اسفند اقدام به جفت گیری می کنند. هنگام خشکسالی و کمبود غذا، عمل تولید مثل ممکن است محدود به چند پرنده شود. نرها از ماده ها در مقایل نرهای دیگر محافظت می کنند.

آشیانه کبک از ساقه های ساده که گاهی با پر و خاشاک پوشانده می شود، در میان صخره ها و یا مناطق پر از بوته و خاشاک، تشکیل می گردد. یافتن آشیانه کبک ها مشکل است و به خوبی تحت مطالعه قرار نگرفته اند. تعداد تخم ها بسته به شرایط محیطی از 7 تا 21 عدد متغیر است. دوره خوابیدن روی تخم ها معمولا 24 روز است و این عمل معمولا وظیفه ماده است.

از اواسط اردیبهشت تا اواسط مرداد، جوجه ها از تخم بیرون می آیند که بستگی به موفقیت تخم اول دارد. جوجه ها در هنگام بیرون آمدن از تخم، باهوش و توانا هستند و می توانند پس از چند هفته، پرواز کنند. پس از گذشت 12 هفته، جوجه ها بالغ می شوند.

نرها معمولا تا زمان پرورش جوجه ها با خانواده می مانند، اگرچه بعضی از آنها پس از تخمگذاری ماده خانواده را ترک و به نرهای دیگر ملحق می شوند. هنوز زمان زیادی تا شناختن کامل عادات تولید مثل کبک ها مانده است. مادر و شاید هم پدر، از جوجه ها مراقبت می کنند تا آنها مستقل گردند.

رفتار کبک ها:

کبک ها در هنگام صبح و بعد از ظهر در روی زمین به چرا مشغولند. آنها مهاجرت نمی کنند و جابجایی های فصلی آنها فقط در ارتفاع است. پرواز کبک معمولا در هنگام احساس خطر انجام می شود و به مسافتهای کوتاه و در سراشیبی محدود است. هنگام عبور از ناهمواری های سطح زمین، کبکها بر روی پاهای خود جست می کنند و ترجیح می دهند بدوند تا پرواز کنند.

گروه اجتماعی اولیه از یک دسته کبک شامل تعداد گوناگونی از بالغ ها و جوجه هایشان تشکیل می شود و بزرگترین گروه ها را می توان در چشمه ها دید. گروههای بزرگتر در زمستان تشکیل می شوند. کبک ها در هنگام شب را زیر بوته ها و یا داخل صخره ها به سر می برند. نرها به طور فعال از قلمرو خود دفاع می کنند.

ارتباط و قوه ادراک:

کبک در حالتهای گوناگون، از صداهای مختلف استفاده می کند که به سه دسته تقسیم می شوند هشداری، جنگی و جنسی، بیشترین صدایی که از کبک شنیده می شود با آوای chuck chuck ، ... است که از هر دو جنس نر و ماده بر می آید که به تدریج به آوای chukar chukar ، ... تبدیل میگردد و از فواصل دور قابل شنیدن است. از این رو نام کبک را Chukar Partridge گذاشته اند.

عادات غذایی:

کبک معمولا از گیاهان شامل علفها و دانه های آنها، برگ گیاهان و میوه بوته ها بر اساس فراوانی و دسترسی فصلی تغذیه می کنند.

غذاهای جانوری: حشرات

غذاهای گیاهی: گیاهان سبز، برگها، دانه ها، حبوبات و میوه ها

 فواید و مضرات کبک ها  برای انسان ها :

• کبک به پراکندگی و رشد علف های هرزه کمک می کند. همچنین کبک مستعد ابتلا به بیماری های مرغی بوده و در مزارع پرورش این پرنده، می تواند آن را به انسان منقل کند.

• کبک Chukar اولین پرنده ای قابل شکار است که در سال ۱۸۹۳ به آمریکای شمالی وارد شده و برای آژانس های شکار در این منطقه ایجاد درآمد کرده است. دشواری شکار این پرنده و وجود آن در دامنه ها و مناطق دوردست، شکار این پرنده را برای شکارچیان جذاب می کند. گوشت کبک نیز از طعم بسیار خوشمزه ای برخوردار است.

وضعیت بقا:

نسل کبک ها به صورت جهانی در معرض خطر نیست. در اکثر مناطق، جمعیت آنها ثابت بوده یا در حال افزایش است. با وجود این، با از بین رفتن زیستگاه های طبیعی و شکار بیش از حد، ممکن است بر جمعیت آنها موثر باشد. همچنین انتقال بیماری از مرغ های خانگی و یا بوقلمون ها، می تواند بر جمعیت آنها اثر گذارد.

رفتار کبک ها:

دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی نویسنده ی صاحب نام معاصر در مقاله ای که اصلا مربوط به زیست شناسی نیست، مطلب جالبی درباره ی رفتار کبک نوشته است. او از جمله نوشته است که: "کبک یک هواشناس دقيق است و ضمنا قانون تنظیم خانواده را هم مراعات می کند، بدین معنی که در سال های خشکسالی و کم باران، تخم می گذارد ولی از روی تخم برمی خیزد . و طبعأ تخم ها فاسد می شوند. زیرا می داند که جوجه ها در بهار خشک آن سال بدون دانه خواهند ماند، " بچه ناوردن، به از شش ماهه افکندن جنین" اگر این مطلب را به صورت سوال دربیاوریم، حتما سوالی خوب و تفسیری از آب در می آید. از آن سوال ها که عمق یادگیری را اندازه می گیرند.

تاریخچه:

در دنیا گونه های متعددی از کبک وجود دارد که معروفترین آنها عبارتند از: کبک چوکر ( Alectoris Chukar ) ، کبک صخره ای (Alectoris graeca) و کبک پاقرمز اروپایی (Alectoris rufa ) . البته همه کبک ها پاقرمز هستند. گونه های موجود در کشور ما بیشتر از نوع چوکر (Chukar  ) میباشند. از دیرباز در بسیاری از کشور ها پرورش و نگهداری پرندگانی از قبیل قرقاول، بوقلمون و کبک، علاوه بر پرورش مرغ جهت تامین گوشت مصرفی انسان به ویژه جهت سلیقه های خاص متداول بوده است.

کبک چوکار:

نژادهای متنوعی از کبک شامل کیک های اهلی و وحشی در سراسر جهان وجود دارد. کبک چوکار یا چوکار هندی (chukar chukar Alectoris  ) از دیرباز در این جهان پهناور می زیسته و دارای جمعیت بسیار زیادی بوده است ولی پس اینکه در دشتها ساکن شد توسط انسان بطور بی رویه شکار گردید و تعداد آن به سرعت رو به تنزل گذارد.

سایر گونه های کبک، مثل کبک عربی (Alectoris melanocephala  ) در جمعیت های بسیار بزرگی در همه نقاط جهان زندگی میکند. در این میان چوکار هندی کبکی است که در جهان امروزی بصورت اقتصادی مورد بهره برداری قرار می گیرد.

خصوصیات تشخیصی کبک چوکار:

خط های سیاه مشخصی از پیشانی این کبک شروع شده و از چشم ها گذشته و به طرف گردن پایین آمده است. سینه، پشت و پهلوها خاکستری بوده و دارای نوک سیاه جانبی است. منقار و پاها در کبک های بالغ قرمز مایل به نارنجی است. پرندگان جوان دارای پرهای ثانویه خالدار پروازی، همراه با دو بال پروازی اصلی بیرونی میباشند که از لحاظ شکل و شرایط رنگ با پر سایر نژادهای کبک متفاوت است این بالهای بیرونی پروازی، تا دومین سال نمی ریزند. نرها دارای وزن زنده 650 گرمی هستند و ماده ها حدود 10٪ سبکتر از ترها می باشند.

نرها و برخی از ماده ها دارا رفتارهای خاص جفت گیری هستند و تعیین جنسیت در آنها از طریق کلواک (مقعد) امکان پذیر است.

جفتگیری:

کبک های بالغ قادر هستند که دماهای بالا را تحمل کند و در مراتع پرورشی حصار کشی شده بزرگ، لاته گزینی کنند و با استفاده از پوشش زمین و موانع طبیعی خود را از نور مستقیم خورشید محافظت نمایند. چوکارها در جمعیتهای بزرگ و بصورت صنعتی پرورش داده می شوند در هنگامی که مراتع کافی در اختیار باشد مراتع مخصوص نگهداری کبک به ازای هر پرنده 2.5 متر مربع می باشد که باید بطور متناوب از آنها استفاده کرد تا پوشش علفزار برای تغذیه و پنهان شدن کبک مناسب باشد.

قفسهای کبک باید بزرگتر از حالت استاندارد باشد و برای هر کبک 0.3 متر مربع مساحت در نظر گرفته شود با وجود اینکه چوکارها عمدتا با جفت خود زندگی می کنند ولی ممکن است که نسبت تلاقی در گروه های بزرگ 3:1 باشد. گله های داشتی باید در اواخر زمستان انتخاب شوند تا قبل از شروع تخمگذاری از بارور بودن تخمها اطمینان حاصل گردد. تولید تخم در هر کبک چوکار 30 عدد تخم می باشد. چوکارهای نر بیشترین حالت باروری را در فصل نسبتا کوتاهی نشان می دهند (کمتر از 3 ماه) و تا سن 30 هفتگی نمی توان آنها را با نور مصنوعی به بلوغ رساند. نوردهی نرها باید 2 هفته قبل از جفتگیری صورت پذیرد در این حالت انتظار می رود که تخمهای بارور 3-2 هفته پس از جفتگیری گذاشته شوند.

کنترل جوندگان:

چوکارها در روی زمین ساکن هستند و در آن لانه می سازند و جهت در امان ماندن از حمله جوندگان لانه های خود را 30 سانتیمتر در زمین حفر می کنند و با این روش جوندگان را کنترل می کنند. با حصار کشی لانه سایر شکارگرها را نیز از لانه خود دور نگه می دارند.

نوردهی:

در شرایط طبیعی چوکارها از اوایل بهار تا اواسط تابستان تخمگذاری می کنند و نوردهی مصنوعی کیکهای ماده ممکن است که این دوره را طولانی تر کند که شدت نور حداکثر 10 Lux می باشد افزایش تدریجی برنامه نوردهی به 16 ساعت و کاهش آن به 8 ساعت در روز ایده آل است.

جوجه کشی:

برای جوجه کشی، تخمهای کبک ها باید حداقل 2 بار در روز جمع آوری گردند ولی در آب و هوای گرم تعداد دفعات بیشتری مورد نیاز است تا از رشد جنین جلوگری گردد تخم ها باید با برس نرم تمیز شوند و حداکثر 2 هفته می توان تخمهای جوجه کشی را قبل از اقدام به جوجه کشی نگهداری کرد که باید در 15 درجه سانتیگراد با 75٪ رطوبت نسبی نگهداری کرد و در هر روز دو بار آنها را چرخاند.

اگر دستگاه جوجه کش مخصوص تخم مرغ باشد باید شرایطی مهیا کرد تا بتوان تخمهای کبک را در آنها جای داد. شرایط مناسب برای جوجه کشی در کیک276 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 59% می باشد. تخم هایی که برای جوجه کشی در داخل دستگاه جوجه کشی قرار داده می شود در طول 24 روز دوره جوجه کشی باید به طور صحیح چرخانده شوند تخم هایی که قبل از دوران جوجه کشی نگهداری شده اند ممکن است دو روز بیشتر از بقیه در دستگاه جوجه کشی باقی بمانند و احتمالا قابلیت جوجه کشی آنها در مقایسه با تخمهای تازه به مقدار کمی پایینتر خواهد بود.

تخمهای داخل دستگاه 3 بار در روز باید چرخانده شوند حتی تعداد دفعات بیشتر نتایج بهتریحاصل خواهد کرد. ولی چرخاندن تخمها از روز 21 جوجه کشی که به دستگاه هچر منتقل می گردند متوقف می شود. در داخل هچر دمای 36.5 درجه و رطوبت نسبی 69% ایده آل است. ضدعفونی کردن سترها و هچرها با گاز فرمالدئید در بین دوره های جوجه کشی یک عمل معمول بر علیه آلودگی باکتریایی است.

بهداشت اتاق جوجه کشی بسیار مهم است یک ماده ضد عفونی کننده ارزان و بی خطر برای ضدعفونی کردن ظروف، سطحها و تجهیزات لازم است که معمولا از محلول نشاسته (قلیای)5کیلوگرم در 18 لیتر آب استفاده می شود ابتدا سقف و دیوارها خیسانده شده و سپس بطور کامل شسته میشوند. تخمها در روز 21 در هنگام انتقال به دستگاه هچر نورآزمايي مي گردند تا تخمهای بارور و غير بارور جدا شوند كه اين روش در روز 4 جوجه كش هم امكان پذير است.

برای ارتباط با پرورش دهنده ها ی پرندگان و طیور از قسمت طیور چارپا دیدن بفرمایید.

منابع:

-وزارت صنايع و معادن

-وزارت جهاد كشاورزی